مجموعه نوشتاری عدل برتر است یا جود و احسان؟
بخش اول: تقدم #عدالت بر #احسان
از مولا علی علیه‌السلام سؤال کردند: «از این دو کدام برترند: عدالت یا جود؟» وَسُئِلَ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ، الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ؟
علی علیه‌السلام جواب بسیار جامع و حساب شده‌اى داد؛ فرمود: «عدل، هرچیزى را در جاى خود قرار مى دهد ولى جود و بخشش آن را از مسیرش فراتر مى برد، (اضافه بر این) عدالت، قانونى است همگانى ولى جود و بخشش جنبه خصوصى دارد بنابراین، عدل، شریف تر و برتر است»؛
فَقال: العَدْلُ یَضَعُ الاُْمُورَ مَوَاضِعَهَا، وَالْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا، و الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ، وَالْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ، فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَأَفْضَلُهُمَا.
در اینجا مولا علیه‌السلام دو نکته اصلی را اشارت نمودند: اول اینکه عدالت موجب می‌شود در جامعه هر کس به حق خویش برسد و هر چیز سر جای خودش باشد؛ اما جود و احسان جنبه عمومی‌ندارد و یک امر خصوصی است. بنابر این عدل شریف‌تر و برتر از احسان است؛
دوم اینکه عدالت فراگیر است و ثمره‌اش تمامی‌جامعه انسانی را در بر می‌گیرد و در سایه عدالت است که انسان می‌تواند زندگی آبرومندانه و با کرامتی داشته باشد؛ در حالی که جود و احسان امری فراگیر نیست و یک حرکت موضعی و مقطعی است؛
خداوند در قرآن نیز در آیه ۹۰ سوره نحل اشاره پر معنایى به این موضوع دارد:
«إِنَّ اللهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِى الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ؛
خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان مى دهد، و از فحشا و منکر و ستم نهى می‌کند؛ خداوند به شما اندرز مى دهد، شاید متذکّر شوید!
در این آیه تقدم بر عدالت است و نخست به اصل عدالت به عنوان یک اصل فراگیر اشاره مى کند و مسأله احسان را در درجه بعد قرار مى دهد، و از تعبیر به (إِیتَاءِ ذِى الْقُرْبَى) فراگیر نبودن آن روشن مى شود.
بنابراین می‌توان به استناد موارد بالا اینچنین گفت که به یقین، عدالت مقدم بر احساناستو مهمترین دلیلش نیز فراگیر بودن و جنبه اجتماعی داشتن عدالت است.
از طرفی اگر عدالت به درستی در یک جامعه جاری شود، قریب به یقین دیگر نیازمندان زیادی باقی نمی‌ماند که لازم باشد مومنان احسان و جود فراگیر را سرلوحه کار خود قرار دهند.
به تعبیر بنده "احسان فراگیر در جایی وجوب می‌یابد که آن جامعه درگیر تبعیض و بی‌عدالتی فراگیر باشد"؛ لذا در جامعه‌ای که نیاز به جود و احسان بسیار احساس می‌شود، فی‌الواقع آن جامعه گرفتار بی‌عدالتی و تبعیض است!
ادامه دارد...
حسین کیانی نیا
پانزدهم اردی‌بهشت‌ماه ۱۳۹۹